Gözü Üstünde Olmak Ne Anlama Gelir? Gücün, Denetimin ve Görünürlüğün Siyaseti
Bir Siyaset Bilimcinin Bakışıyla Başlangıç
Toplumun damarlarında dolaşan en sessiz ama en güçlü unsur “göz”dür. Gözetleyen, denetleyen, kontrol eden bu “göz” kimi zaman devletin, kimi zaman toplumun, kimi zaman da bireyin kendi iç dünyasının ürünüdür. Gözü üstünde olmak ifadesi, sadece bireysel bir tedirginlik değil; iktidar, meşruiyet ve toplumsal düzen arasındaki kırılgan ilişkinin metaforudur. Peki, bu göz kime aittir? Kimin adına bakar, kimin adına yargılar?
İktidarın Gözü: Görünürlük ve Kontrol
Michel Foucault’nun Panoptikon kavramını hatırlayalım: birey, her an gözetlenme ihtimaliyle kendi davranışlarını düzenler. Gözü üstünde olmak, işte bu iktidar ilişkilerinin gündelik dildeki tezahürüdür. İktidar sadece zorla hükmetmez; görerek, bilerek ve hissettirerek var olur. Vatandaşın “gözü üzerinde olan” bir lider, aslında sürekli meşruiyetini denetleyen bir kamuoyu karşısındadır. Fakat aynı zamanda, toplum da iktidarın gözü altındadır — sosyal medya, güvenlik kameraları, dijital izleme sistemleri, devletin gözüne görünür kılınmış bir vatandaş kitlesi…
Kurumların Gözü ve İdeolojik Meşruiyet
Kurumlar, modern siyasetin görünmeyen “gözetim aygıtları”dır. Bürokrasi, medya, eğitim sistemi ya da hukuk; hepsi “göz”ün farklı organlarıdır. Gözü üstünde olmak, bir yandan güven duygusu yaratır — “biri izliyor, düzen korunuyor” — ama aynı zamanda özgürlüğün sınırlarını da çizer. İdeoloji, bu gözü masumlaştırır: denetim, “kamu yararı” adına yapılır; kontrol, “istikrar”ın gereği olarak sunulur. Oysa bu denetim mekanizması, toplumsal hiyerarşiyi yeniden üretir.
Erkek ve Kadın Bakışlarının Siyaseti
Erkek egemen siyaset geleneği, gözü üstünde olma hâlini stratejik bir güç oyunu olarak yorumlar. Erkek politikacı için göz, denetim aracıdır; görerek hükmetmek, bilgiyi sahiplenmek, gücü meşrulaştırmak anlamına gelir. Oysa kadınların siyasal varoluş biçimi, gözetimden ziyade etkileşim temellidir. Kadın lider, “gözü üstünde” olmaktan çok “birlikte görmek” ister. Katılımcı demokrasi, empati, şeffaflık — bunlar kadın siyasetinin görünürlük anlayışını belirler.
Bu fark, toplumsal cinsiyetin iktidar ilişkilerine nasıl yön verdiğini de gösterir. Kadınlar için göz, bir kontrol aracı değil; dayanışma, güven ve birlikte inşa etme aracıdır. Erkek için ise göz, üstünlük ve stratejik avantaj anlamına gelir. Peki, toplum bu iki bakışı nasıl uzlaştırabilir?
Vatandaşlık ve Gözetim Arasındaki Gerilim
Modern vatandaşlık, görünürlük ile özgürlük arasındaki ince bir çizgide yürür. Bir yandan hesap verebilir, denetlenebilir bir kamu düzeni isteriz; diğer yandan özgür irademizin gözetim altında ezilmesini istemeyiz. Gözü üstünde olmak, bu gerilimin tam merkezinde durur: denetim olmadan düzen çöker, ama aşırı denetim bireyi yok eder.
Bu noktada siyaset bilimi, bireyin ve devletin birbirine “bakma” biçimlerini analiz eder. Devlet, vatandaşı “görür”; vatandaş da devleti “izler.” Bu çift yönlü bakış, modern demokrasinin görünmez sözleşmesidir.
Görülmek mi, Görülmemek mi?
Görülmek, siyaset için hem bir tehdit hem de bir fırsattır. Görülmek istiyoruz, çünkü temsil edilmek istiyoruz. Ama aynı zamanda, “gözü üstünde” olan bir toplumda her bakış bir potansiyel yargıdır. Sosyal medyada, kamusal alanda, sandıkta — hepimizin gözü birbirimizin üzerinde. Peki, bu sürekli görünürlük hali bizi gerçekten özgürleştiriyor mu, yoksa yeni bir gözetim toplumunun gönüllü üyeleri mi oluyoruz?
Sonuç: Gözün Siyaseti ve Yeni Vatandaşlık Anlayışı
Gözü üstünde olmak, modern siyasetin görünmez metaforudur. İktidar, gözle var olur; vatandaş, görülerek meşruiyet kazanır. Kadınların katılımcı, demokratik bakışı ile erkeklerin stratejik güç anlayışı birleştiğinde ise daha dengeli bir toplumsal düzen ihtimali doğar. Belki de siyaset, artık “kimin gözü kimin üstünde” sorusunu değil, “kim kiminle birlikte bakıyor” sorusunu sormalıdır.
Provokatif Bir Soru:
Eğer herkesin gözü herkesin üzerindeyse, kim gerçekten özgürdür?
Ve eğer kimse kimseyi görmüyorsa, kim gerçekten var olabilir?
#gözüüstündeolmak #siyasetbilimi #iktidar #kadınvesiyaset #demokrasi #görünürlük